Κουνταλίνι και Ανθρώπινος Μετασχηματισμός στην Ψυχολογία
Πέρα από τη φιλοσοφική και θρησκευτική προσέγγιση, η γιόγκα και η άνοδος της Κουνταλίνι μέσα από τα ψυχικά κέντρα αποτέλεσαν για κάποιους ερευνητές αντικείμενο συστηματικής έρευνας στον τομέα της ψυχολογίας. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα υπήρξε ο Καρλ Γκ. Γιουνγκ (C. G. Jung), για τον οποίο η γιόγκα υπήρξε μια πλούσια πηγή συμβολικών απεικονίσεων της εσωτερικής εμπειρίας και της διαδικασίας της εξατομίκευσης ειδικότερα.
Προσέγγισε τη γιόγκα από ψυχολογική σκοπιά, ως μια φυσική διαδικασία εσωστρέφειας, που οδηγεί τον άνθρωπο σε χαρακτηριστικές εσωτερικές διαδικασίες αλλαγών της προσωπικότητάς του.
Ισχυρίστηκε ότι μέσω του ταντρικού συστήματος και της Κουνταλίνι Γιόγκα έχουν έρθει στο φως σημαντικές ομοιότητες ανάμεσα στη γιόγκα και την αναλυτική ψυχολογία. Από εκεί άντλησε έναν πλούσιο συμβολισμό, που αποτέλεσε πολύτιμο συγκριτικό υλικό για την ερμηνεία του συλλογικού ασυνείδητου. Ειδικότερα, η Κουνταλίνι Γιόγκα πρόσφερε στον Γιουνγκ ένα μοντέλο που ήταν σχεδόν ανύπαρκτο στη δυτική ψυχολογία -μια περιγραφή των αναπτυξιακών φάσεων της υψηλότερης συνειδητότητας του ανθρώπου.
Αναφορές του Γιουνγκ για την Κουνταλίνι
Στις αναφορές του για την Κουνταλίνι, ο Γιουνγκ κάνει λόγο για μια ζωντανή καθοδηγητική σπίθα, κάποιο κίνητρο συνήθως μη συνειδητοποιημένο, το οποίο ψυχολογικά μπορεί να εκδηλωθεί με τη μορφή φόβου, νεύρωσης, ή ως ζωηρό ενδιαφέρον, που απ’ ότι φαίνεται είναι ανώτερο από τη θέλησή μας.
Σε ψυχολογική βάση η Κουνταλίνι είναι αυτό που οδηγεί τον άνθρωπο στις μεγαλύτερες περιπέτειες και δίνει νόημα στη ζωή του. Ο Γιουνγκ θεωρεί ότι η Κουνταλίνι είναι η άνιμα (anima), η οποία συνδέεται με το θηλυκό στοιχείο και το νερό, που αποτελεί τη μήτρα της αναγέννησης, την πηγή του βαπτίσματος, καθώς και με τη σελήνη, επίσης θηλυκό σύμβολο αναγέννησης και τόπος υποδοχής των ψυχών των νεκρών, για την γέννησή τους σε μια νέα κατάσταση ύπαρξης που συνδέεται με τον ήλιο.
Η αναφορά της Κουνταλίνι ως άνιμα μπορεί εν μέρει να βασίζεται στο έργο «The Serpent Power» του Άρθουρ Άβαλον, στο οποίο η Δύναμη Κουνταλίνι περιγράφεται ως «Εσωτερική Γυναίκα».
Εκείνη είναι η θεία παρόρμηση για ζωή, που όταν μας κυριεύει, μας ωθεί μπροστά χωρίς να μπορούμε να γυρίσουμε πίσω, ανεξάρτητα από τις δυσκολίες και τα εμπόδια που θα συναντήσουμε στον δρόμο μας. Έτσι, λοιπόν, πίσω από κάθε μεγάλη μυθική περιπέτεια -όπως όταν κάποιος ιππότης του Μεσαίωνα πραγματοποιούσε θαυμάσια έργα, πάλευε με δράκους και απελευθέρωνε παρθένες- υπήρξε η Κουνταλίνι, η Μεγάλη Κυρία. Όσον αφορά σε αυτή την παρόρμηση, ο Γιουνγκ σημειώνει ότι με βάση τον συμβολισμό της Κουνταλίνι Γιόγκα, η περίεργη συμπτωματολογία που οι ασθενείς του κατά καιρούς παρουσίαζαν, στην πραγματικότητα προέκυπτε από την αφύπνιση της Κουνταλίνι.
Στο έργο του «Concerning Mandala Symbolism» (1950), σχολιάζοντας μια μάνταλα ζωγραφισμένη από μια νεαρή γυναίκα στην οποία εμφανίζεται ένα κουλουριασμένο φίδι, αναφέρει σχετικά με το φίδι: «Προσπαθεί να βγει έξω: είναι η αφύπνιση της Κουνταλίνι, που σημαίνει ότι η χθόνια φύση της ασθενούς γίνεται ενεργή. Στην πράξη αυτό σημαίνει την ανάπτυξη της συνείδησης από την ενστικτώδη φύση του ατόμου».
Επιπλέον, οφείλουμε να αντιληφθούμε πως κάθε αφύσικη στάση μας απέναντι στη ζωή προκαλεί λειτουργικές ψυχοπαθολογίες, ενώ ταυτόχρονα καθιστά σχεδόν αδύνατη την διανοητική μας ανάπτυξη μέσω της γιόγκα, επειδή οι ενέργειες που χρειάζονται για την ανάπτυξη αυτή προσελκύονται από τη Σφαίρα της Γης, το τσάκρα Μουλαντάρα της ανατολικής παράδοσης ή τη Σφαίρα Μαλκούτ της δυτικής παράδοσης. Αν παρεμποδίζουμε τη γήινη ζωή μας, μέσα από μια στάση απώθησης, η Κουνταλίνι δεν θα ανυψωθεί. Αν αφήσουμε ελεύθερη τη ροή της ζωής, τότε θα ανοίξει ο δρόμος για τη μεταστοιχείωση της Κουνταλίνι και του ίδιου μας του εαυτού, από τη γήινη κατάστασή μας.
Ψυχολογική Προσέγγιση των Τσάκρα
Ο Γιουνγκ επιδίωξε μια σύγχρονη ψυχολογική προσέγγιση και ερμηνεία των τσάκρα. Κατέληξε πως στο τσάκρα Μουλαντάρα ο άνθρωπος βρίσκεται σε κατάσταση αυτοΰπνωσης, με τη συνείδηση περιορισμένη στο εγώ του, στη γήινη προσωπική του ύπαρξη. Ο εαυτός, δηλαδή το ψυχολογικό μη-εγώ, είναι κοιμισμένο, η Κουνταλίνι επίσης κοιμάται, πράγμα που σημαίνει ότι όλα τα πράγματα σχετικά με τους θεούς είναι κοιμισμένα. Για αυτό ο άνθρωπος είναι δεσμευμένος στον κόσμο της μορφής και πιστεύει ότι το εγώ του είναι ταυτόσημο με τον εαυτό του.
Το Μουλαντάρα είναι η ρίζα, είναι η γη πάνω στην οποία βρισκόμαστε, ο συνειδητός κόσμος μας, η πραγματικότητα όπως κανείς την προσεγγίζει.
Σε αυτόν τον κόσμο το άτομο είναι προσαρμοσμένο, τα πάντα λειτουργούν ομαλά κάτω από ορισμένες υποχρεώσεις και καθημερινά καθήκοντα. Είναι το μέρος όπου η ανθρωπότητα είναι θύμα των περιστάσεων, των παρορμήσεων, των ενστίκτων και του ασυνείδητου. Εδώ είμαστε μόνο λογικοί ή παράλογοι, και κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει μακριά από τον κόσμο αυτό χωρίς να γίνει νευρωτικός. Ο Ινδολόγος Βίλχελμ Χάουερ (Jakob Wilhelm Hauer) περιέγραψε το Μουλαντάρα ως «το τσάκρα που περιέχει τη ρίζα των πραγμάτων. Είναι η περιοχή της γης, της δημιουργικής δύναμης του άνδρα και της γυναίκας, το θεμέλιο του κόσμου».
Από εδώ, καθώς η Κουνταλίνι ανυψώνεται, μεταφερόμαστε στο Σβαντιστάνα, στην περιοχή του ασυνείδητου, προσεγγίζοντας μια υψηλότερη κατάσταση ύπαρξης, ένα διαφορετικό είδος ζωής, που ο Χάουερ περιγράφει ως «ζωή που ζούμε ελεύθερα και απερίσκεπτα, απλά ρίχνοντας τον εαυτό μας μέσα στο ρεύμα της και αφήνοντάς τον να μεταφέρεται, επιπλέοντας πάνω σε όλα όσα μας έρχονται». Βυθιζόμαστε και εμβαπτιζόμαστε μέσα στα υδάτινα βάθη του ασυνείδητου, λαμβάνοντας έναν μετασχηματισμό σε πνευματική ύπαρξη. Εδώ ο άνθρωπος αντιμετωπίζει κάποιο θαλάσσιο τέρας που τον απειλεί με αφανισμό. Ωστόσο, κατά τον Χάουερ ο άνθρωπος είναι εκείνος που τελικά επιλέγει εάν θα καταβροχθισθεί από το θηρίο ή θα επιτεθεί σε αυτό.
Επιπλέον, αναφέρει ότι κάποια ανώτερη υποκίνηση συμβάλλει στην έγερση την Κουνταλίνι, με την προϋπόθεση να διαθέτει κανείς ένα εξαγνισμένο πνεύμα. Έτσι, η πρόοδος προς το τσάκρα Σβαντιστάνα είναι δυνατή μόνο εφόσον έχει ανυψωθεί το φίδι. Εκφρασμένο σε ψυχολογικούς όρους, κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι το ασυνείδητο μπορεί να προσεγγιστεί μόνο μέσω εξαγνισμένης σκέψης, ορθής συμπεριφοράς, καθώς και μέσω της χάρης του ουρανού, που είναι η Κουνταλίνι, και είναι μια ώθηση μέσα μας που θα μας οδηγήσει σε αυτό.
Από τη στιγμή όμως που ο άνθρωπος εξοικειώνεται με το ασυνείδητο, περνάει στη συνέχεια σε μια αναπάντεχη κατάσταση, αρκετά συνηθισμένη: φουντώνει, εκρήγνυται, παλιά θαμμένα συναισθήματα εμφανίζονται, αρχίζει να θρηνεί για πράγματα που συνέβησαν πριν από σαράντα χρόνια. Οι καταστάσεις αυτές συνδέονται με το τρίτο ψυχικό κέντρο στην ακολουθία των τσάκρα, που βρίσκεται στο ηλιακό πλέγμα, στην περιοχή του διαφράγματος, και είναι το τσάκρα Μανιπούρα.
Εκεί συχνά ο άνθρωπος παγιδεύεται και χάνει την ελευθερία του, κυριαρχούμενος από τη φωτιά του πάθους, των επιθυμιών και των ψευδαισθήσεων. Ωστόσο, εδώ ενυπάρχει και ο μεγάλο θησαυρός της απελευθερωμένης συναισθηματικής ενέργειας. Από εκεί και πέρα είναι η επαφή με τον ήλιο και το πνεύμα που μπορεί να ανυψώσει τον άνθρωπο επάνω από τη γη.
Η ακολουθία της Κουνταλίνι είναι μια φυσιολογική πορεία, μέσω της οποίας ο άνθρωπος υψώνεται πάνω από το τσάκρα Μανιπούρα, πάνω από τον κόσμο των απλών συναισθημάτων του, και αυτό επειδή η Κουνταλίνι είναι μια συμπύκνωση εμπειριών ίσως και χιλιάδων χρόνων. Το Μανιπούρα είναι ένα κέντρο στο οποίο οι ουσίες αφομοιώνονται και μετασχηματίζονται, ενώ το επόμενο πράγμα που θα περίμενε κανείς είναι η μεταμόρφωση, επειδή μετά από το Μανιπούρα ακολουθεί το Αναχάτα, στο οποίο εκδηλώνονται εξ ολοκλήρου νέα πράγματα∙ ένα νέο στοιχείο υπάρχει εκεί, ο αέρας, και όχι πλέον χονδροειδής ύλη.
Έτσι, στο διάφραγμα διασχίζει ο άνθρωπος το κατώφλι από τα ορατά, απτά πράγματα προς τα σχεδόν αόρατα και άυλα, τα ψυχικά. Στο Μανιπούρα είναι κανείς τυφλός από το πάθος. Αλλά όταν σπάμε το πέπλο της ψευδαίσθησης, συνειδητοποιούμε ότι η ουσία μας δεν είναι μόνο ο προσωπικός μας εαυτός.
Περνάμε, λοιπόν, στο επόμενο τσάκρα, το Αναχάτα, το κέντρο της καρδιάς. Εκεί έρχεται κανείς σε επαφή με την πρώτη σπερματική εμφάνιση του εαυτού, τον θεϊκό εαυτό, τον αρχέγονο ή φωτεινό άνθρωπο, τον ανώτατο άνθρωπο. Εδώ παρουσιάζεται στο άτομο μια νέα δυνατότητα, να ανυψωθεί πάνω από τις συναισθηματικές εκδηλώσεις και να τις ατενίσει. Σύμφωνα με τον Γιουνγκ, κατά την απόσυρση από τα συναισθήματα παύει κανείς να είναι πλέον ταυτόσημος με αυτά. Αρχίζει να διαφοροποιείται από το ξέσπασμα του πάθους και να ανακαλύπτει τον εαυτό. Τότε αρχίζει να εξατομικεύεται. Επομένως, στο Αναχάτα αρχίζει η εξατομίκευση, μια απρόσωπη διαδικασία κατάκτησης του εαυτού, αφήνοντας το εγώ μακριά, κάτω στο Μουλαντάρα. Ο εαυτός είναι κάτι εξαιρετικά απρόσωπο, εξαιρετικά αντικειμενικό, έτσι στο Αναχάτα έχουμε την εκδήλωση της αντικειμενικής ζωής του συνειδησιακά διευρυμένου ανθρώπου.
Το Αναχάτα είναι η περιοχή του αισθήματος και του νου, το κέντρο όπου αρχίζουν τα ψυχικά πράγματα, η αναγνώριση των αξιών και των ιδεών.
Όταν ο άνθρωπος έχει φτάσει σε αυτό το επίπεδο εκλέπτυνσης ή ατομικής ανάπτυξης, τότε λαμβάνει την πρώτη αμυδρή ιδέα της δύναμης και της ουσιαστικότητας, ή της πραγματικής ύπαρξης, των ψυχικών πραγμάτων. Στο Αναχάτα φτάνει κανείς διαμέσου μια σειράς τεσσάρων βημάτων που θα μπορούσαν να συνδεθούν με τα τέσσερα στοιχεία, εφόσον καθένα από τα τέσσερα χαμηλότερα κέντρα έχει ένα στοιχείο που ανήκει σε αυτό -στο Μουλαντάρα τη γη, στο Σβαντιστάνα το νερό, στο Μανιπούρα τη φωτιά, στο Αναχάτα τον αέρα.
Και η επόμενη ψυχική κατάσταση στην οποία φτάνουμε, είναι στο τσάκρα Βισούντα, το αιθερικό κέντρο, μια σφαίρα αφαίρεσης, όπου εκεί βαδίζει κανείς πέρα από τον εμπειρικό κόσμο και προσγειώνεται σε έναν κόσμο ιδεών. Πρόκειται για τον κόσμο της ψυχικής ουσίας, της ψυχικής πραγματικότητας και του αιθέρα.
Έτσι μπορεί κάποιος να δει το όλο πράγμα ως ένα είδος μετασχηματισμού των στοιχείων, με την αύξηση της μεταβλητότητας της πτητικής ουσίας. Γίνεται λοιπόν σαφές ότι η σειρά των τσάκρα και η άνοδος της Κουνταλίνι διαμέσου αυτών, είναι μια αναρρίχηση από την χονδροειδή, ακατέργαστη ύλη στην λεπτή, ψυχική ύλη-ουσία. Η ιδέα αυτού του μετασχηματισμού από τη γη στον αιθέρα αποτελεί ένα από τα παλαιότερα συστατικά της ινδουιστικής φιλοσοφίας και τις θεμελιώδεις ιδέες της Τάντρα Γιόγκα. Επιπλέον, η ιδέα της μεταμόρφωσης των στοιχείων, δείχνει την αναλογία της Τάντρα Γιόγκα με τη μεσαιωνική αλχημιστική φιλοσοφία. Εκεί βρίσκει κανείς ακριβώς τις ίδιες ιδέες, το μετασχηματισμό της χονδροειδούς ύλης στη λεπτή ουσία της διάνοιας. Πρόκειται για την εξάχνωση (sublimation) του ανθρώπου, όπως ήταν τότε κατανοητή.
Στο Βισούντα φτάνουμε πέρα από την πραγματική μας αντίληψη για τον κόσμο, στην περιοχή του αιθέρα. Είναι ο κόσμος των αφηρημένων ιδεών και αξιών, ο κόσμος όπου η ψυχή υπάρχει από μόνη της, όπου η ψυχική πραγματικότητα είναι η μόνη πραγματικότητα, ή όπου η ύλη είναι ένα λεπτό δέρμα γύρω από ένα τεράστιο σύμπαν ψυχικών πραγματικοτήτων, ένα απατηλό περιθώριο γύρω από την πραγματική ύπαρξη, η οποία είναι ψυχική. Στο Βισούντα ο ίδιος ο κόσμος γίνεται μια αντανάκλαση της ψυχής. Ως άνθρωποι βρισκόμαστε ακόμα σε μεγάλη απόσταση από το Βισούντα, γιατί το Βισούντα σημαίνει πλήρη αναγνώριση των ψυχικών αποσταγμάτων ή ουσιών, ως τα θεμελιώδη αποστάγματα του κόσμου.
Τα δύο τελευταία τσάκρα, τα Άτζνα και Σαχασράρα, απέχουν πολύ από την αντίληψή μας. Υπάρχει μια σημαντική αναλογία μεταξύ των Άτζνα και Μουλαντάρα, είναι η συνένωση των Σάκτι και Σίβα.
Στο Μουλαντάρα, η Κουνταλίνι-Σάκτι είναι ενωμένη με τον Σίβα-λίνγκα (η γυναικεία δύναμη αποκαλείται γιονί (yoni) και η ανδρική λίγκα (linga), στην κατάσταση της ωραίας κοιμωμένης, και η ίδια κατάσταση επικρατεί ψηλά στο κέντρο Άτζνα, όπου η θεά (Devi) έχει επιστρέψει στον θεό και μαζί είναι ξανά ένα. Βρίσκονται και πάλι στην δημιουργική κατάσταση, αλλά σε μια εντελώς διαφορετική μορφή. Ωστόσο, όπως είναι ενωμένοι κάτω έτσι είναι ενωμένοι και επάνω.
Τέλος, σχετικά με το Σαχασράρα, ο Μιρτσέα Ελιάντε (Mircea Eliade) αναφέρει ότι «εδώ συμβαίνει η τελική ένωση των Σίβα και Σάκτι, o τελικός στόχος της ταντρικής σάντανα (tantric sadhana) πραγματοποιείται, και εδώ η Κουνταλίνι τελειώνει το ταξίδι της αφού έχει διασχίσει τα έξι τσάκρα.
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι το Σαχασράρα δεν ανήκει πλέον στο επίπεδο του σώματος, ότι ήδη χαρακτηρίζει το επίπεδο της υπερβατικότητας -και αυτό εξηγεί γιατί οι συγγραφείς συνήθως μιλούν για τα έξι τσάκρα.
Απόσπασμα από το άρθρο Κουνταλίνι, Η Μητέρα του Σύμπαντος
